Ont-moeten om inclusief te communiceren

Kaveh Bouteh is organisatieadviseur, trainer en docent bij Pharos. Hij is gespecialiseerd in culturele diversiteit, inclusie en interculturele communicatie. In zijn lezing tijdens de Dag van de Wijkteams gaat Kaveh Bouteh in op de vraag hoe professionals cultuursensitieve en inclusieve communicatie kunnen laten slagen. Ont-moeten is durven loslaten wat je aangeleerd kreeg.

Waarom is het belangrijk dat wijkteamprofessionals getraind worden in inclusieve communicatie? ‘In deze multiculturele samenleving vind je de meeste diversiteit in wijken in grote steden met veel laagtaalvaardige inwoners met een migratieachtergrond. Veel van hen spreken Nederlands op B1-niveau, terwijl de meeste zorgverleners op C1-niveau communiceren. Miscommunicatie komt op veel niveaus voor, dat is een risico. Pas als mensen in staat zijn om adviezen te begrijpen, kunnen ze die toepassen om gezonder te leven. Werken aan een gelijke toegang tot zorg en dus ook aan bewustwording over ‘gezondheidsvaardigheden’ bij zorgprofessionals, daar draait mijn werk om.’

Kan je een concreet voorbeeld geven van culturele verschillen in communicatie?
‘In de Nederlandse cultuur worden direct en to-the-point communiceren erg gewaardeerd. Dit staat haaks op hoe veel mensen met een migratieachtergrond opgevoed worden. Voor hen is oogcontact een teken van disrespect. Een boodschap als ‘Kijk me aan als ik tegen je praat!’ botst met wat kinderen thuis aangeleerd krijgen. Voor je het weet ontstaat er ruis.’

Er zit dus een groot verschil in hoe directheid gewaardeerd wordt?
‘Zeker. Voor iemand die zwaar depressief is, zullen indirecte gesprekken het gevoel van veiligheid vergroten. Vraag niet aan een moslim of hij/zij last heeft van suïcidale gedachten, dat is een groot taboe. Het kan helpen om over een derde persoon te praten. Vertel over iemand die je kent die zoveel piekert en slecht slaapt, dat werken niet goed meer lukt. De schulden lopen op. ‘Ken jij ook zo iemand?’ Zo kan je het gesprek met veel geduld naar de eigen zware gevoelens leiden.’

Wat betekent ‘ont-moeten’ voor jou?
‘De ont-moeting is essentieel bij persoonsgerichte en integrale zorg. De professional die deze vaardigheid wil leren, is nieuwgierig en staat open voor wederkerigheid. Ont-moeten betekent loskomen van de opgelegde wijze van communiceren en protocollair handelen. Ont-moeten is ‘samen met’ en niet ‘voor’. In een ont-moeting neem je een luisterende en lerende houding aan. Je luistert met je oren, ogen en hart. Wie empathisch luistert, hoort en verstaat ook meer. In andere culturen worden mensen meer getraind in subtiele vormen van non-verbale communicatie, zoals mimiek en houding.’

Dat klinkt best spannend!
‘Ja, dat is het zeker voor zorgverleners die opgroeien in een cultuur waar communiceren als verbaal en vanzelfsprekend wordt gezien. Maar is het is zo leerrijk! Als je wil aansluiten bij de vragen en behoeften die leven en een mismatch tussen vraag en aanbod wil voorkomen, dan moet je durven loslaten wat je aangeleerd kreeg. En houd zeker vooral oog voor overeenkomsten, die zijn groter dan de verschillen. Vanuit overeenkomsten kan je verder verbinden.’

Tot slot: waar komt inclusief communiceren voor een wijkteamprofessional op neer?
‘Je maakt je cliënt mede-eigenaar van de vraag. Je kan dus niet zomaar verliefd worden op je eigen waarheid. ‘Niet verliefd worden’: in deze context klinkt deze uitdrukking behoorlijk on-Nederlands. Een bloemrijke, metaforische taal is dan weer heel gewoon in andere culturen.’

Aanmelden?
Kom je ook naar de lezing van Kaveh tijdens de Dag van de Wijkteams? Schrijf je gratis in voor de mindboost van 13:00-14:15 uur.